Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej w relacjach z kolegami i samorządem.
Cz. 2 – Wizytacja.
Wizytacja jest formą sprawowania nadzoru nad należytym wykonywaniem zawodu. Obejmuje kontrolę i ocenę jego wykonywania przez radcę prawnego/adwokata i prawnika zagranicznego. Prowadzi ją Rada OIRP/ORA poprzez powołanych wizytatorów (art. 221 U.r.p./ art. 36 U.p.a.). Zasady działania wizytatorów określa uchwała KRRP – Regulamin zakresu i trybu działania oraz zasad wynagradzania wizytatorów oraz uchwała NRA – Regulamin zakresu i trybu działania oraz zasad wynagradzania wizytatorów – do których radca prawny/adwokat obowiązany jest się stosować (art. 61 ust. 2 KERP/§ 63 KEA). Obowiązany jest także współdziałać z organami samorządu radcowskiego/władzami adwokatury (art. 62 ust. 1 i 3 KERP/§ 66 i § 67 KEA). Wizytator może zaś zażądać w wyznaczonym terminie złożenia wyjaśnień w związku z wykonywaniem ustawowych lub kodeksowych zadań samorządu (art. 62 ust. 1 i 3 KERP/§ 64 KEA nie zawiera analogicznej regulacji). Obowiązek składania przez radcę prawnego wyjaśnień oraz przekazywania dokumentów lub innych dowodów na żądanie wizytatora, a także uprawnienie do ich składania wynika także z § 12 radcowskiego Regulaminu wizytatorów. Z § 10 adwokackiego Regulaminu wizytatorów nie wynika, aby adwokat był zobowiązany do składania takich wyjaśnień, gdyż wizytator nie jest władzą adwokatury (§ 66 i § 67 KEA oraz art. 9 i 39 U.p.a.), ale ma prawo do ich składania (do protokołu i zaleceń powizytacyjnych).
Należy zauważyć, że radcowie prawni/adwokaci nie zostali zwolnieni z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej w celu złożenia wyjaśnień, przekazania dokumentów lub innych dowodów, udostępnienia pomieszczeń na żądanie organów lub funkcjonariuszy samorządowych. Obowiązek ochrony tajemnicy wynika wprost z art. 3 ust. 3-5 U.r.p./art. 6 ust. 1-3 U.p.a. Z kolei art. 3 ust. 6 U.r.p./art. 6 ust. 4 U.p.a. milczą w kwestii wyłączenia informacji pozyskanych w wyniku wykonywania ww. zadań samorządu z zakresu tajemnicy. Tajemnicy nie mogą uchylać regulacje samorządowe i kodeksowe jako regulacje podustawowe lub etyczne. Zresztą ani kodeksy etyki (art. 15 i nast. KERP, art. 65 KERP/§ 19 i § 20 KEA), ani prawo samorządowe (Regulaminy wykonywania zawodu, Regulaminy wizytatorów) nie zawierają postanowień o uchyleniu tajemnicy w związku z wizytacją, w tym za zgodą klienta (por. art. 32 pkt 6 KERP).
Sytuacja powyższa unaocznia niepełność i nieefektywność ustawowej regulacji wizytacji. Nie może ona być jednak uzupełniania regulacją samorządową lub etyczną w sposób kolidujący z ustawowym obowiązkiem zachowania tajemnicy zawodowej. Kolizja ustawy oraz regulacji podustawowych i etycznych powodująca kolizję obowiązków powinna być w braku wyraźnych regulacji ustawowych rozstrzygnięta na korzyść ochrony tajemnicy zawodowej jako podstawowej wartości zawodowej. Przepisy inne niż ustawy nie stwarzają zatem podstaw do kwestionowania zachowania radców prawnych/adwokatów w zakresie odmowy składania wyjaśnień, dostępu do dokumentów lub innych dowodów, budynków lub pomieszczeń, pojazdów, urządzeń – ze względu na ochronę tajemnicy zawodowej. Nie mogą także nakładać powyższych obowiązków na osoby nie będące członkami samorządu, w szczególności, gdy taki dostęp jest zależny od przełożonych/wspólników, osób trzecich (np. członków rodziny w przypadku wizytacji w mieszkaniu prywatnym). Nie dają także podstaw do stosowania w tym zakresie środków przymusu. Ponieważ czynności wizytatora z reguły dotykają tajemnicy zawodowej – radca prawny/adwokat musi każdorazowo przy wizytacji rozważyć taką kwestię i jest uprawniony do odmowy jej ujawnienia. Powinno się przy tym uwzględnić, że ujawnienie tajemnicy zawodowej wizytatorowi – mimo, że ma on obowiązek zachowania w tajemnicy informacji uzyskanych w związku z wykonywaniem obowiązków samorządowych (art. 65 KERP i § 10 radcowskiego Regulaminu wizytatorów) – osłabia jej ochronę, gdyż wizytator nie uzyskał informacji od klienta w związku ze świadczeniem pomocy prawnej, a zatem nie stanowią one tajemnicy zawodowej.
Nie w każdym jednak przypadku radca prawny/adwokat odmawiający współpracy, w tym złożenia wyjaśnień, przekazania dokumentów i innych dowodów, z powołaniem się na tajemnicę zawodową może być z tego powodu ścigany dyscyplinarnie. Tam, gdzie stanowi to uprawnienie (możliwość), a nie obowiązek radcy prawnego/adwokata, żądanie wykracza poza zakres kompetencji wizytatora lub uchwała organu samorządu stanowiąca podstawę żądania wykracza poza zakres jego kompetencji (np. nie dotyczy sfery wykonywania zawodu, ale etyki zawodowej), lub kolizja obowiązków rozstrzygana jest na korzyść tajemnicy zawodowej – nie powinno to rodzić skutków dyscyplinarnych. Inną sprawą jest także „niedoskonałość” ew. podstaw odpowiedzialności dyscyplinarnej (w szczególności art. 61 ust. 2, art. 62 ust. 1 i 3 KERP oraz § 12 Regulaminu wizytatorów/§ 64 i § 65 KEA). Chodzi o to, że uchwały organów samorządu dotyczące wizytacji muszą mieścić się w granicach ich kompetencji (nie mogą obejmować wizytacją innych spraw niż wykonywanie zawodu, ani kreować innych podmiotów właściwych w sprawach wizytacji niż Rada OIRP/ORA – por. § 6 ust. 1-2 radcowskiego Regulaminu wizytatorów), zaś wizytator nie jest organem samorządu uprawnionym do prowadzenia wizytacji, ale funkcjonariuszem samorządowym realizującym wizytację w ramach ustawowych kompetencji organu. Z kolei „wyjaśnienia” w świetle art. 62 ust. 1 i 3 KERP/§ 64 KEA to nie oświadczenia dowodowe (dowód z wyjaśnień), ale wyjaśnienia w ogólnym znaczeniu jako uwagi coś objaśniające, tłumaczące, czy usprawiedliwiające składane przed i poza postępowaniem dyscyplinarnym. W tym sensie obowiązek składania takich wyjaśnień sprowadza się tylko do zareagowania w wyznaczonym terminie na żądanie bez przesądzania o ich treści. Nie można go rozumieć jako obowiązku złożenia oświadczenia określonej treści, szczególnie jeżeli treść ta narażałaby wezwanego na odpowiedzialność dyscyplinarną (np. za ujawnienie tajemnicy zawodowej), czy oznaczała samooskarżenie się (wyr. SN z 24.05.2006 r, SDI 5/06; z 29.08.2017 r., SDI 42/17).
