Już od pewnego czasu kształtują się nowe role zawodowe radców prawnych/adwokatów (np. negocjator, mediator, arbiter, doradca biznesowy, obsługujący transakcję). Są one uwarunkowane nowymi oczekiwaniami /wymaganiami klientów oraz związane z wykorzystaniem w zawodzie kompetencji „pozaprawniczych” i większej merytorycznej partycypacji w działalności klienta. Aktualne ujęcie wykonywania zawodu sprowadza go do świadczenia pomocy prawnej w określonych formach organizacyjnoprawnych i zakresie działalności (art. 4, art. 6 ust. 1, art. 8 ust. 1 i 2 U.r.p./art. 4 ust. 1 i art. 4a U.p.a.).
Mimo, że katalog czynności zawodowych jest otwarty – na tle regulacji prania brudnych pieniędzy pojawiły się wątpliwości czy i kiedy te nowe role zawodowe wpisują się w wykonywanie zawodu radcy prawnego/adwokata. W wyroku TSUE z 26.06.2007 r. C-305/05 i wyroku TK z 2.07.2007 r., K 41/05 granicę pomiędzy działalnością „prawniczą”, a „nieprawniczą” wyznaczono w oparciu o cel i okoliczności wykonywanych czynności. Jeżeli mają one na celu wyłącznie „udzielenie pomocy prawnej klientowi w zorganizowaniu jego działań w poszanowaniu prawa i poddaniu jego zamierzeń regułom prawnym” – wpisują się w rolę prawniczą. Jeśli są realizowane przede wszystkim w celu doprowadzenia do lub przeprowadzenia czynności handlowej/finansowej i jeśli podlegają instrukcjom klienta (zwłaszcza dążącego do znalezienia najkorzystniejszego ekonomicznie rozwiązania) – stanowią „przedstawicielstwo interesów” tj. nie wpisują się w rolę prawnika, który w tym przypadku oddaje swoje kompetencje na potrzeby roli „nieprawniczej”.
Można więc sformułować tezę, że dla określania zakresu czynności zawodowych ma nie tylko znaczenie, że radca prawny/adwokat posługuje się przy wykonywaniu czynności prawem. Liczy się natomiast to, że wszystkie czynności zawodowe są podporządkowane świadczeniu głównemu tj. pomocy prawnej, której cel stanowi ochrona prawna interesów klienta. Inne czynności, jeżeli mają być związane z wykonywaniem zawodu musza mieć charakter uboczny i podporządkowany względem czynności zawodowych, nawet jeżeli stanowią ich uatrakcyjnienie (wartość dodaną). Jeżeli jednak przeważają inne czynności niż zawodowe to nie stanowią one pomocy prawnej, nawet wówczas, gdy wiąże się z nimi stosowanie prawa. W przypadku równorzędności czynności zawodowych i niezawodowych będziemy mieli do czynienia z odrębnymi rodzajowo czynnościami. Również cechy i okoliczności świadczenia mogą decydować o tym, że związana z nimi rola nie będzie wykonywaniem zawodu (np. brak niezależności).
Dobrym przykładem może być tutaj wykonywanie czynności zmierzających do zawarcia umów mających za swój przedmiot nieruchomość. Radca prawny/adwokat może tu pełnić rolę doradcy lub negocjatora udzielającego klientowi pomocy prawnej, której celem dążenie do korzystnego dla klienta wyjaśnienia lub ukształtowania treści zawieranej umowy. Jego roli zawodowej nie stoi na przeszkodzie to, że wykorzystuje swoją wiedzę z rynku nieruchomości, dzięki której łatwiej i precyzyjniej jest mu zrozumieć, wyrazić i zaspokoić w zgodności z prawem interes oraz wymagania klienta. Okoliczności przypadku mogą wskazywać, że wykorzystując swoje nieprawnicze kompetencje i mimo stosowania prawa będzie w istocie realizował rolę pośrednika w obrocie nieruchomościami. Stanie się tak, gdy cel jego działania będzie miał głównie handlowy (tj. zarządzanie lub zadysponowanie nieruchomością klienta – doprowadzenie do zawarcia umowy) lub finansowy (ekonomiczna optymalizacja transakcji – doradztwo finansowe). Także rodzaj, forma i sposób realizacji ww. czynności może świadczyć o wyjściu poza rolę zawodową. W przypadku, gdy przy zawieraniu ww. umów:
- przeważają takie czynności jak w szczególności handlowo-rynkowe przygotowanie nieruchomości (np. oględziny, sprawdzenia stanu technicznego i opis, wprowadzeniem atrakcyjnych zmian), jej promocja i prezentacja, wyszukiwanie i pozyskiwanie kontrahentów, wycena i pomoc w sfinansowaniu przedmiotu umowy,
- usługodawca realizuje czynności w formach organizacyjnoprawnych i zakresie działalności/czynności, w ramach których zawód radcy prawnego/adwokata nie może być wykonywany,
- usługodawca podlega ścisłym instrukcjom klienta, działa na rzecz obu stron umowy i pobiera od nich wynagrodzenia, stosuje wyłączne wynagrodzenie sucees fee)
– nie mamy do czynienia z wykonywaniem roli zawodowej radcy prawnego/adwokata.
Płynie z tego wniosek, że nowe role zawodowe mogą stanowić przejaw wykonywania zawodu. Z braku wyraźnych wskazówek co do określenia noramatywnych ram zawodu (poza otwartym katalogiem czynności zawodowych), o tym czy i kiedy tak będzie decydują cel i okoliczności realizacji konkretnej czynności. Radca prawny/adwokat musi więc w interesie klienta rozważyć, czy pełniąc określone role nie działa poza wykonywaniem zawodu (w tym pamiętać o zakazie zajęć niedopuszczalnych – art. 25 KERP). Z punktu widzenia klienta ma bowiem duże znaczenie, czy pomocy udziela mu osoba wykonująca zawód, objęta szczególnymi obowiązkami i gwarancjami na rzecz klienta, czy też osoba nie wykonująca zawodu i działająca na innych zasadach.
