Wpis ten poświęcam tym wszystkim spóźnialskim, którzy nie pamiętają, że właśnie kończy się cykl szkoleniowy 2018-2020, w ramach którego realizowany jest obowiązek doskonalenia zawodowego. Szczególnie zaś tym, którzy sądzą, że jego niewypełnienie nastąpi bez konsekwencji.
Obowiązek doskonalenia zawodowego ma swoją ustawową podstawę w przepisach U.r.p., choć nie jest w nich bezpośrednio wyartykułowany. Zgodnie z art. 41 pkt 3 U.r.p. do zadań samorządu radcowskiego należy doskonalenie zawodowe radców prawnych. Realizacja zaś tego zadania rodzi po stronie członków samorządu odpowiadający mu obowiązek szkoleniowy. Co więcej, obowiązek ten został w Ur.p. przekazany do regulacji samorządowej. U.r.p. nakazuje go realizować go w formie i na zasadach określonych przez właściwe organy samorządu zawodowego (art. 57 pkt 7 i art. 60 pkt 8 lit. h) U.r.p.). To samorząd radcowski samodzielnie określa jego zorganizowane i sformalizowane formy oraz zasady realizacji. Będąc bowiem odpowiedzialnym za doskonalenie zawodowe swoich członków, samorząd musi tak organizować i prowadzić doskonalenie, aby mógł wykonać obowiązek sprawowania pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu (art. 17 ust. 1 Konstytucji). Stąd jego uregulowanie w art. 14 KERP (jako podstawowej zasady wykonywania zawodu oraz wartości i obowiązku zawodowego radcy prawnego) i art. 61 ust. 2 KERP (jako obowiązku stosowania się do uchwał samorządu) oraz skonkretyzowanie przez KRRP w regulaminie określającym dopełnienie obowiązku doskonalenia zawodowego i uprawnień samorządu w zakresie jego przestrzegania (tj. w uchwale KRRP nr 295/IX/2018 z 18 lipca 2018 r.) – ma oparcie ustawowe (art. 57 pkt 7 i art. 60 pkt 8 lit. h) U.r.p.) oraz leży w granicach interesu publicznego (zapewnienie odpowiedniego poziomu wykonywania zawodu i prawa klienta do uzyskania odpowiedniej ochrony prawnej swoich interesów) i służy jego ochronie. Oczywistym jest, że postanowienia KERP i ww. regulaminu same w sobie nie stanowią samodzielnej podstawy odpowiedzialności dyscyplinarnej – jednak ich oparcie w ustawie powoduje, że zawinione niewypełnienie obowiązku doskonalenia zawodowego (przy braku zwolnienia lub ulg w jego realizacji) jako zachowanie sprzeczne z zasadami etyki oraz naruszenie obowiązku zawodowego wyczerpuje znamiona przewinienia dyscyplinarnego tj. czynu z art. 64 ust. 1 U.r.p. w zw. z – art. 14 ust. 2 KERP oraz art. 61 ust. 2 KERP w zw. z § 7 ust. 1 i § 11 ww. regulaminu. Powyższe stanowisko potwierdził wyrok SN z 6.10.2020 r. II DSI 33/20. W przypadkach przewinień mniejszej wagi (niewielka szkodliwość dla dobra i godności zawodu oraz niewielki stopień zawinienia) lub pozytywnej prognozy, co do tego, że radca prawny, który wyraził skruchę nie popełni przewinienia w przyszłości, a okoliczności sprawy nie uzasadniają wymierzenia kary dyscyplinarnej (np. brak 1 pkt szkoleniowego przy dotychczasowym wypełnianiu obowiązku) – można zastosować, w miejsce kary dyscyplinarnej (w praktyce zwykle upomnienia nagany lub kary pieniężnej), ostrzeżenie dziekańskie (jako środek dyscyplinujący).
Obowiązek doskonalenia zawodowego trwa od chwili uzyskania uprawnień zawodowych. Nie jest zasadniczo powiązany z faktem wykonywania zawodu w jakiejkolwiek formie, gdyż zwolnienie z niego mogą uzyskać jedynie radcowie prawni niewykonujący zawodu będący emerytami, rencistami lub pobierającymi świadczenie przedemerytalne. Inni niż ww. radcowie prawni wykonujący jak i niewykonujący zawodu muszą się uzyskiwać punkty szkoleniowe. Pozostałe okoliczności (np. niepodjęcie wykonywania zawodu, inne urlopy pracownicze, niepełnosprawność, podeszły wiek, zawieszenie lub zakończenie wykonywania działalności gospodarczej) nie mają tu znaczenia, chyba że w indywidulanym i szczególnie uzasadnionym przypadku decyzją właściwej rady OIRP nastąpi zwolnienie z obowiązku lub zmniejszenie jego rozmiaru albo w ramach postępowania dyscyplinarnego nie będzie można przypisać radcy prawnemu winy za niewypełnienie obowiązku.
Obowiązek szkoleniowy jest wypełniony po uzyskaniu minimum 40 pkt szkoleniowych w każdym cyklu szkoleniowym (ich nieuzyskanie jest równoznaczne z jego niewypełnieniem). Radcowie prawni wpisani na listę: w trakcie cyklu szkoleniowego; korzystający z urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego lub wychowawczego; niezdolni do pracy z powodu choroby dłuższej niż 6 m-cy; zawieszeni w prawie wykonywania zawodu na podstawie art. 28 ust. 1 U.r.p. (wykonujący zawód adwokata) – muszą uzyskać liczbę pkt szkoleniowych proporcjonalną do okresu trwania ww. przeszkody w szkoleniu (także w razie wykreślenia się z listy w trakcie cyklu – por. orzeczenie WSD z 26.02.2020 r., WO-245/19).
Opozycyjne stanowisko w powyższym przedmiocie – wyrażone w wyroku SN z 6.11.2014 r. SDI 32/14, gdzie wskazano, że brak wyraźnego przepisu ustawy nakładającego ww. obowiązek na radców prawnych uniemożliwia jego dyscyplinarne sankcjonowanie, a podstawą taką nie może być wyłącznie postanowienie KERP oraz uchwały władz samorządu, do których KERP odsyła – zostało w późniejszym orzecznictwie rozwiane (por. wyrok SN z 13.12.2016 r., SDI 60/16, post. SN z 9.02.2017 r., SDI 84/16, wyrok SN z 6.10.2020 r. II DSI 33/20). Nie podzielono w nim w pełni wyrażonego w wyroku SDI 32/14 stanowiska co do braku ustawowej podstawy istnienia ww. obowiązku, a tym samym niemożliwości uznania go za przewinienie dyscyplinarne (także w obowiązującym przed dniem jego wydania stanie prawnym) oraz uznano jego niewypełnienie za przewinienie sprzeczne z zasadami zawodowej etyki i obowiązkami zawodowymi. Pojawiły się również krytyczne wobec wyroku SDI 32/14 glosy[1]. Mógł on mieć pewien wpływ na zmianę praktyki pionu dyscyplinarnego w części cyklu szkoleniowego 2012-2014 r. i 2015-2017 r. poprzez nieuznawanie takiego zachowania za przewinienie dyscyplinarne, choć wyrażone w nim stanowisko nie ostało się jako definitywna linia orzecznicza. Z drugiej strony, brak jest aktualnie podstaw prawnych, aby kwestionować przy pomocy powyższej argumentacji zapadłe w tym zakresie skazujące lub uniewinniające prawomocne orzeczenia sądów dyscyplinarnych. Kasacja od takich orzeczeń (lub postanowień – jeżeli zgodzić z dyskusyjną tezą uchwały 7 sędziów SN z 28.11.2018 r., II DSI 67/18) ze względu na upływ czasu ma tu ograniczone zastosowanie. Wyjątkowo będzie to podstawa do skargi nadzwyczajnej lub wznowienia postępowania. Wątpliwe jest także zatarcie skazania, gdyż obowiązek doskonalenia zawodowego jest cały czas objęty zasadami etyki i nie został uchylony.
[1] A. Bajończyk: Glosa do wyroku SN z dnia 6 listopada 2014 r., SDI 32/14, OSP Nr 12/2016; A. Skowron: O normach sankcjonowanych w postępowaniu dyscyplinarnym. Glosa do wyroku SN z dnia 6 listopada 2014 r., SDI 32/14, LEX/el. 2015; M. Karcz-Kaczmarek, M. Maciejewski: Postępowanie interdyscyplinarne – normy Kodeksu Etyki Radcy Prawnego jako część prawnej podstawy odpowiedzialności dyscyplinarnej. Glosa do wyroku SN z dnia 6 listopada 2014 r., SDI 32/14, OSP nr 7-8/2015
