Zastanówmy jak transparentnie ukształtować w umowie o pomoc prawną z konsumentem postanawianie o wynagrodzeniu, aby było ono głównym jej świadczeniem i nie podlegało kontroli abuzywności ? Nie ulega bowiem wątpliwości, że orzecznictwo TSUE (szczególnie wyroki z: 15 stycznia 2015 r., C-537/13, 30 kwietnia 2014 r., C-26/13, 22 września C-355/21, 12 stycznia 2023 r. C-395/21) może mieć tutaj wpływ. Opisane niżej wskazówki nie są oczywiście wyczerpujące, gdyż konkretne postanowienia w tym przedmiocie mogą się różnić w zależności od charakteru, przedmiotu i zakresu udzielanej pomocy prawnej. Znaczenie mają także w konkretnym przypadku zasady wykonywania zawodu i etyki zawodowej.
Wynagrodzenie godzinowe, aby było dla konsumenta transparentne winno być ukształtowane w umowie tak, by pozwalało mu na przybliżone oszacowanie ile ostatecznie zapłaci za wyświadczoną usługę. Wskazanie kwoty wynagrodzenia całkowitego nie musi nastąpić już przy zawieraniu umowy, jeżeli jest to utrudnione. Informacje przekazane konsumentowi oraz umowa winny jednak zawierać dodatkowe wskazówki dotyczące tego oszacowania, a mianowicie, że mogą wystąpić nieprzewidziane zdarzenia oraz jakie skutki mogą one wywrzeć na wysokość wynagradzania. Może to nastąpić np. poprzez wskazanie minimalnej lub przewidywanej liczby godzin wykonania umowy albo zobowiązanie do wysyłania okresowych sprawozdań o przepracowanej liczbie godzin lub do wystawania okresowych faktur. Nie możne poprzestawać tylko na określeniu stawki godzinowej wynagrodzenia.
Wynagrodzenie ryczałtowe może być rozumiane jako wynagrodzenie stałe lub ramowe (np. jako wynagrodzenie stałej kwocie niepodlegającej zmianom, budżetowe z określonymi ściśle poszczególnymi pozycjami budżetowymi, minimalne tj. z dolną jego kwotą lub maksymalne tj. z górną jego ostateczną kwotą). Aby było dla konsumenta transparentne należy w umowie precyzyjnie określić jego istotę. Ryczałt winien nadto nawiązywać do sprecyzowanego w umowie zakresu usługi oraz określać czy obejmuje tylko ceną za wykonanie usługi, czy także związane z nią wydatki. Jasne musi być także czy ustalona kwota wynagrodzenia obejmuje całość ceny za wykonanie całości usługi, czy tylko cenę za poszczególne etapy jej wykonania (w przypadku etapowania usługi i płatności częściowych). Jeżeli przewiduje się zmiany ryczałtu w trakcie trwania umowy należy zawrzeć w umowie dodatkowe postanowienia wskazujące przyczyny zmian i umożliwiające jego oszacowanie po zmianie.
Wynagrodzenie za wynik sprawy, ze względu na zasady etyki zawodowej, powinno być przez konsumenta rozumiane nie jako wynagrodzenie całkowite i wyłączne wynagrodzenie za wykonanie usługi, ale jako wynagrodzenie dodatkowe (premia za pomyślny wynik sprawy) obok innego wynagrodzenia, które jest on zobowiązany zapłacić prawnikowi niezależnie od wyniku sprawy. Konsument musi też poznać istotę (postać) i zasady kształtowania wysokości takiego wynagrodzenia. Istotne jest zatem określenie postaci wynagrodzenia tzn. czy jest to pactum de quota litis (odnosi się do wartości przedmiotu sporu, niezależnie od jego rozstrzygnięcia), contingent fee (odnosi się do zasądzonej i/lub wyegzekwowanej kwoty roszczenia), success fee (odnosi się do osiągnięcia określonego i pomyślnego wyniku np. wygrania sprawy, zawarcia umowy na określonych warunkach). Ponadto, podstawy jego oszacowania (np. orzeczenie, decyzja, operat szacunkowy, umowa) i obliczania (np. wartość roszczenia lub transakcji), charakteru osiągniętego wyniku (np. przysporzenie majątku, zaoszczędzenie wydatków), oraz sposobu określania wysokości (np. premia w określonej wysokości lub jako procent od podstawy). Wskazane jest podanie przykładu obliczania wysokości takiego wynagrodzenia.
Postanowienia umowne dotyczące płatności i wymagalności wynagrodzenia, w tym w razie przedterminowego zakończenia i częściowego wykonania umowy zaliczają się również do głównych świadczeń stron umowy o pomoc prawną, gdyż kształtują treść zobowiązania konsumenta do jego zapłaty. Określają bowiem termin, miejsce i sposób jego zapłaty, a także wynagrodzenie należne w razie wcześniejszego ustania umowy (decydują o jego wymagalności). W tym ostatnim przypadku transparentność nabiera istotnego znaczenia w razie wprowadzenia do umowy postanowień dotyczących zobowiązania konsumenta do zapłaty wynagrodzenia ryczałtowego lub za wynik sprawy w przypadku wykonania przez prawnika tylko części umowy (także poprzez wprowadzenie zasad wzajemnych rozliczeń na skutek wypowiedzenia umowy przez konsumenta lub prawnika). W przypadku ryczałtu może to przybrać np. postać wykonywania umowy etapami i rozliczenia częściowego za każdy wykonany etap. Z kolei, przy wynagrodzeniu za wynik sprawy chodzi o sprecyzowanie charakteru wpływu jaki miała uprzednia działalność prawnika na późniejsze osiągnięcie wyniku (np. zawarcia umowy na warunkach uprzednio wynegocjowanych przez prawnika).
Postanowienia umowne dotyczące ponoszonych przez konsumenta wydatków zaliczają się także do głównych świadczeń stron umowy o pomoc prawną, gdyż kształtują treść zobowiązania konsumenta do zapłaty całości ponoszonych przez niego kosztów umowy. Jeżeli nie stanowią części wynagrodzenia prawnika winny być w treści umowy widocznie i zrozumiale opisane w sposób umożliwiający ich rzetelne oszacowanie wraz z określeniem zasad ich ponoszenia przez konsumenta oraz skutków ich niepokrycia przez konsumenta.
Postanowienia umowne dotyczące obowiązku zapłaty kary umownej nie są głównymi świadczeniami stron umowy o pomoc prawną, gdyż są postacią zryczałtowanego odszkodowania za niewykonanie lub nienależyte jej wykonanie, a nie wynagrodzeniem prawnika. Podlegają zatem w pełni kontroli abuzywności.
