Stosownie do art. 32 ustawy z 5.12.2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych („Ustawa”) u ludzi państwowy powiatowy/graniczny inspektor sanitarny ma obowiązek przeprowadzenia dochodzenia epidemiologicznego w przypadku uzyskania danych lub innych informacji o podejrzeniach lub przypadkach zakażeń, zachorowań lub zgonów z powodu choroby zakaźnej. Dochodzenie epidemiologiczne obejmuje wykrywanie zachorowań, czynnika etiologicznego oraz określanie przyczyn, źródeł, rezerwuarów i mechanizmów szerzenia się choroby zakaźnej lub zakażenia (art. 2 pkt 8 Ustawy). Są to czynności materialno-technicznie o charakterze wykrywczo-badawczym stanowiące część uregulowanego w rozdziale 6 Ustawy postępowania w przypadku podejrzenia lub rozpoznania zakażenia lub choroby zakaźnej oraz w przypadku stwierdzenia zgonu z powodu choroby zakaźnej. Ma ono charakter postępowania administracyjnego prowadzonego na podstawie Ustawy, do którego stosuje się przepisy KPA (art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej – „Ustawa o PIS”). Jego stroną jest osoba podejrzana lub, u której rozpoznano zakażenie lub zachorowanie na chorobę zakaźną (patrz post. WSA we Wrocławiu z 17.0.2010 r. IV SAB/Wr 70/09).
Na podstawie art. 32a ust. 1 i 2 Ustawy inspektor sanitarny w związku z prowadzonym dochodzeniem epidemiologicznym, może żądać udzielenia informacji o:
1) osobach zakażonych lub podejrzanych o zakażenie, chorych lub podejrzanych o chorobę zakaźną, osobach zmarłych z powodu choroby zakaźnej lub osobach, wobec których istnieje takie podejrzenie,
2) osobach, które mogły mieć styczność z osobami, o których mowa w powyżej,
3) posiadaczach zwierząt, które mogły stanowić źródło narażenia na zakażenie lub chorobę zakaźną
– od każdego, kto takie dane posiada, lub jednostek administracji publicznej, które dane takie mogą ustalić. Zakres żądanych informacji może obejmować wymienione w art. 32a Ustawy informacje należące do kategorii danych: identyfikacyjnych, kontaktowych i o stanie zdrowia.
W praktyce radca prawny/adwokat posiada co najmniej niektóre z wskazanych w art. 32a Ustawy danych identyfikacyjnych i kontaktowych klienta, rzadziej informacje o jego stanie zdrowia. Czy rzeczywiście jest jednak „każdym” – obowiązanym do udzielania powyższych informacji – na żądanie inspektora sanitarnego w ramach prowadzonego dochodzenia epidemiologicznego ? Odpowiedź na powyższe pytanie musi uwzględniać zakres przedmiotowy tajemnicy zawodowej, który jest sporny. Dyskusja dotyczy tego czy informacje o tożsamości klienta (dane identyfikacyjne), fakcie i zakresie udzielonej mu pomocy prawnej („Informacje o kliencie”) wchodzą w zakres tej tajemnicy. Prezentowane są różne poglądy (patrz stanowisko OBSiL z 1.10.2015 r. w sprawie tajemnicy zawodowej w związku z żądaniem komornika w trybie art. 761 KPC).
Po pierwsze, twierdzi się że powyższe Informacje o kliencie są objęte tajemnicą zawodową i nie podlegają ujawnieniu w jakimkolwiek postępowaniu – co skutkuje obowiązkiem odmowy udzielenia tych informacji z powołaniem się na bezwzględnie obowiązującą tajemnicę zawodową i brak dopuszczalności zwolnienia z niej (art. 3 ust. 3-5 Urp, art. 6 ust. 1-3 Upa),
Po drugie, że uznaje się, że Informacje o kliencie są objęte tajemnicą zawodową, ale mogą podlegać ujawnieniu:
- na podstawie ustawy regulującej dopuszczalność i tryb zwolnienia z zachowania tej tajemnicy (por. art. 180 § 2 KPK w zw. z art. 3 ust. 5 Urp),
- gdy klient wyraził na to zgodę lub gdy tego zażądał
– co skutkuje dopuszczalnością udzielania informacji, ale z zachowaniem zasad etyki.
Po trzecie, że Informacje o kliencie nie są objęte tajemnicą zawodową tzn., gdy są z niej wyłączone:
- drogą ustawy (por. art. 3 ust. 6 Urp i art. 6 ust. 4 Upa),
- w przypadku, gdy nie zostały przekazane w związku ze świadczeniem pomocy prawnej (a contrario art. 3 ust. 3-5 Urp i art. 6 1-3 Upa),
- w określonych w orzecznictwie przypadkach.
– co skutkuje dopuszczalnością ich udzielania w powyższych przypadkach.
Odpowiadając na postawione pytanie należy stwierdzić, co następuje.
Radca prawny/adwokat ma nieograniczony w czasie obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej (art. 3 ust. 3 i 4 Urp, art. 6 ust. 1-2 Upa), z którego nie może być zwolniony (art. 3 ust. 5 Urp, art. 6 ust. 3 Upa). Przepisy Ustawy lub KPA nie wprowadzają wyłączenia informacji objętych dochodzeniem epidemiologicznym z zakresu tajemnicy zawodowej (por. art. 3 ust. 6 Urp, art. 6 ust. 4 Upa). Nie określają też dopuszczalności i trybu zwolnienia przez określone organy lub osoby z zachowania tej tajemnicy na potrzeby dochodzenia epidemiologicznego/administracyjnego (por. art. 180 § 2 KPK w zw. z art. 3 ust. 5 Urp/art. 6 ust. 3 Upa). Co więcej art. 29 a w zw. z art. 37 ust. 1 i 2 Ustawy o PIS regulujący kwestię ochrony uzyskiwania przez Państwową Inspekcję Sanitarną informacji, dokumentów i innych danych zawierających tajemnicę prawnie chronioną dotyczy postępowania kontrolnego regulowanego przepisami rozdziału 5 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców, a nie postępowania regulowanego rozdziałem 6 Ustawy (w ramach którego prowadzone jest dochodzenie epidemiologiczne i związane z nim żądanie z art. 32a Ustawy).
Bezwzględny obowiązek zachowania poufności z pewnością dotyczyć będzie tajemnicy obrończej, której ujawnienia nikt nie może żądać ze względu na zagwarantowane klientowi i konstytucyjnie chronione prawo do obrony (art. 42 Konstytucji i art. 178 KPK). Nawet jeżeli uznać, że tajemnica zawodowa w przypadku pozostałych ról zawodowych (pełnomocnik procesowy, doradca, negocjator, mediator, arbiter itd.) ma charakter względny to w przypadku braku wyłączenia lub zwolnienia z jej zachowania w postępowaniu administracyjnym istnieją podstawy do odmowy ujawnienia Informacji o kliencie na żądanie organu administracyjnego.
Ujawnienie Informacji o kliencie objętych tajemnicą zawodową za jego zgodą (na zasadzie analogii do art. 32 pkt 6 KERP uzależniającego podanie danych identyfikacyjnych klienta w związku z informowaniem o wykonywaniu zawodu od jego zgody, choć nie dotyczy to każdej sprawy) nie będzie w każdym przypadku automatycznie uchylać bezprawności czynu, gdyż mamy do czynienia z podstawową wartością zawodową. Należy także pamiętać o zachowaniu w takim przypadku zasad etyki tzn. ze względu na zasadę zaufania i godności zawodu (art. 8, 9 i 11 KERP) ujawnienie nie może szkodzić dobru klienta (korzyść odniesiona przez klienta będzie większa niż w przypadku jej nieudzielania).
Ujawnienie Informacji o kliencie w przypadku, gdy nie zostały przekazane w związku ze świadczeniem pomocy prawnej (a contrario art. 3 ust. 3-5 Urp i art. 6 1-3 Upa) mimo, że nie są one objęte tajemnicą zawodową podlega jednak ochronie na podstawie innych norm deontologicznych, w szczególności ochrony zaufania klienta i godności zawodu (art. 8, 9 i 11 KERP) – patrz wyrok SN z 1.12.2016 r. SDI 65/16),
Wg. orzecznictwa sądów powszechnych (por. wyrok SN z 1.12.2016 r. SDI 65/16, post. SN 3.11.2016 r. SDI 64/15, wyr. SN 20.12.2007 r. SDI 28/07) dopuszcza się ujawnienie tajemnicy zawodowej jeżeli wynika to z: istoty podejmowanych przez radcę prawnego/adwokata w zakresie udzielonego zlecenia i pełnomocnictwa klienta czynności zawodowych (np. sporządzenie pisma procesowego) lub z realizacji przez radcę prawnego/adwokata jego prawa do obrony/sądu. Orzecznictwo sądów administracyjnych wskazuje z kolei, że nie można odmówić ujawnienia – z powołaniem się na tajemnicę zawodową – informacji o tożsamości klienta, fakcie i ogólnym zakresie udzielonej mu pomocy prawnej na żądanie właściwych i uprawionych organów administracji (por. wyrok NSA w Katowicach z dn. 21.09.1998 r., I SA/Ka 2214/96; wyrok WSA w W-wie z 8.03.2017 r., III SA/Wa 3098/14). Z orzecznictwa TK (por. wyrok TK 22 listopada 2004 r. SK 64/03) wynika natomiast, że tajemnica zawodowa ma charakter względny, a o dopuszczalności jej ujawnienia może zdecydować ustawodawca drogą zwykłej ustawy (z wyjątkiem tajemnicy związanej z pełnieniem roli obrońcy lub pełnomocnika procesowego, gdyż te są konstytucyjnie chronione).
Bez względu jednak na przyjęte stanowisko brak jest automatyzmu w spełnieniu żądania udzielenia informacji objętych tajemnica zawodową w ramach dochodzenia epidemiologicznego lub odmowie jego spełnienia. Sytuacja jest klarowna w przypadku tajemnicy obrończej (brak obowiązku ujawnienia) lub uzyskania informacji poza wykonywaniem zawodu (obowiązek ujawnienia, o ile nie w konkretnym przypadku nie sprzeciwiają się temu zasady etyki, w szczególności nakierowane na ochronę zaufania lub godności zawodu). Czy jednak w przypadku tajemnicy zawodowej należy od razu odmawiać udzielenia Informacji o kliencie, czy też robić to po do dokonaniu wyważenia dóbr chronionych kolizyjnymi przepisami i oceny czy w konkretnych okolicznościach dobra chronione art. 32a Ustawy (tj. ochrona zdrowia publicznego oraz zdrowia i życia człowieka) przeważają nad prawem, dobrem i interesem klienta, które chroni w relacji z nim obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej ? Czy należy również uwzględniać pełniona rolę zawodową oraz ustalać, czy i kiedy korzyść/szkoda odniesiona przez klienta będzie większa tj. w przypadku nieudzielania albo udzielenia informacji ? Brak wyłączenia Informacji o kliencie z zakresu tajemnicy zawodowej oraz brak dopuszczalności zwolnienia z jej zachowania w przepisach Ustawy lub KPA przemawia za przyznaniem pierwszeństwa jej ochronie. Nie sposób jednak nie zauważyć, że orzecznictwo (zwłaszcza administracyjne i TK) zajmuje stanowisko, zgodnie z którym art. 32a Ustawy może być uznany za przepis szczególny wobec art. 3 ust. 3-5 Urp i art. 6 ust. 1-3 Upa (także z tego względu, że Ustawa jest aktem późniejszym niż Urp lub Upa). Ponieważ dotyczy każdego, to uchyla bezwzględność obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, gdyż ratio legis tego przepisu jest ochrona takiej wartości jak zdrowie i życie ludzkie, która nie może stać niżej niż ochrona tajemnicy zawodowej – zatem żądanie ujawnienia informacji w takim przypadku ma uzasadnione podstawy prawne. Oznacza to, że wyjątkowym, konkretnym i uzasadnionym przypadku ochrona dobra publicznego może uzasadniać ujawnienie danych identyfikacyjnych i kontaktowych klienta w ramach dochodzenia epidemiologicznego na podstawie art. 32a ust. 1 i 2 Ustawy, o ile określone dobro publiczne jest wartością wyższą niż tajemnica zawodowa, a samo ujawnienie nie szkodzi dobru klienta i jest dla niego korzystne. Z punktu widzenia niezbędności, zasadności i proporcjonalności samego ujawnienia Informacji o kliencie i jego zakresu zalecane jest, aby w przypadku wątpliwości dawać pierwszeństwo tajemnicy zawodowej, której ochronę przy uwzględnieniu pełnionej roli zawodowej może ew. przełamać wynikający z wyważenia kolizyjnych i chronionych dóbr wniosek, że ochrona tego innego dobra musi wyraźnie przeważać nad ochroną tajemnicy zawodowej w interesie klienta (patrz cyt. wyżej stanowisko OBSiL z 1.10.2015 r.). W miarę możliwości należy także strać się uzyskać zgodę klienta na ujawnienie powyższych informacji, chyba że klient zażądał ich ujawnienia.
Poza przypadkami bezspornymi należy liczyć się z tym, że ujawnienie informacji objętych tajemnicą zawodową w ramach dochodzenia epidemiologicznego nie uchyla automatycznie bezprawności dyscyplinarnej zachowania. Decyzja o ujawnieniu lub nieujawnieniu Informacji o kliencie musi być zatem odniesiona do konkretnych okoliczności przy uwzględnieniu bilansu wyważenia kolizyjnych dóbr, pełnionej roli zawodowej oraz korzyści/szkody dla klienta. W przypadku jednak postawienia zarzutu popełnienia przewinienia dyscyplinarnego polegającego na odmowie ujawnienia – wbrew obowiązkowi jej ujawnienia wynikającemu z Ustawy – Informacji o kliencie albo ujawnieniu tajemnicy zawodowej w ramach dochodzenia epidemiologicznego – wbrew obowiązkowi jej ochrony wynikającemu z Urp/Upa i KERP/KEA – można w zależności od okoliczności:
- powoływać się na bezwzględny obowiązek ochrony tajemnicy zawodowej w postępowaniu administracyjnym (brak wyłączenia lub zwolnienia), a także ew. na kontratyp działania w ramach praw i obowiązków związanych z ochroną tajemnicy (art. 26 KK) – co uzasadnia odmowę udzielenia Informacji o kliencie objętych tajemnicą zawodową,
- powołać się na kontratyp stanu wyższej konieczności wyłączający odpowiedzialność dyscyplinarną – dowodząc, że dobro klienta i odniesiona przez niego korzyść nie stoją wyższej niż ochrona zdrowia publicznego lub życia i zdrowia ludzkiego, a odniesiona przez klienta ew. szkoda będzie mniejsza niż w przypadku nieujawnienia tajemnicy (art. 26 KK) – co uzasadnia udzielenie Informacji o kliencie objętych tajemnicą zawodową,
- wykazywać z powołaniem się na orzecznictwo sądowe, że nie można odmówić ujawnienia – z powołaniem się na tajemnicę zawodową – Informacji o kliencie ograniczonych do danych identyfikacyjnych i kontaktowych klienta na podstawie przepisu Ustawy zobowiązującego każdego do udzielania informacji na żądanie inspektora sanitarnego, co wyłącza bezwzględny charakter tajemnicy zawodowej w tym zakresie, jeżeli mniej szkodzi to dobru i interesowi klienta niż nieujawnienie Informacji o nim (szczególnie jeżeli wyraził na to zgodę lub tego zażądał).
